2023_CBS_00177 - Tweede gefaseerd bodemsaneringsproject 3M, zone nieuwe waterzuiveringsinstallatie: advies college.

De nieuwe waterzuivering wordt ingepland op een braakliggend deel van het percelen bij de productie-eenheden. 

Voor de zone die gebruikt zal worden voor de aanleg van de nieuwe WZI is in het BBO van 2006 besloten dat er een PerFluor-Alkyl Stoffen (PFAS-) en TriFluoroacetic Acid (TFA)-verontreiniging in het grondwater aanwezig is met een actueel risico op verspreiding en ecotoxicologisch risico. De verontreiniging met PFAS en TFA in het grondwater betreft een gemengd, hoofdzakelijk historische (74%) verontreiniging. Voor deze verontreiniging is er een saneringsnoodzaak toegekend in het BBO van 2006.

In het kader van de actualisatie van het BBO heeft ERM bijkomende onderzoek uitgevoerd naar de kwaliteit van het vaste deel van de aarde en grondwater binnen de zone nieuwe WZI. Het onderzoek heeft als doel de impact van de geïdentificeerde verontreinigingsbronnen na te gaan (o.a. voormalige testzone voor blusschuim, grondhopen) op de kwaliteit van het vaste deel van de aarde en het grondwater ter hoogte van de zone nieuwe WZI zodat de nodige maatregelen kunnen genomen worden voorafgaand aan de constructie van de nieuwe WZI. Uit dit recent onderzoek is gebleken dat er naast het eerder aangetoonde verspreidingsrisico voor grondwater er ook een potentieel humaan-toxicologisch risico en verspreidingsrisico via verwaaiing bestaat voor de verontreiniging met Perfluoroctaansulfonzuur (PFOS) in de grond. Deze bijkomende risico’s zijn gebaseerd op de huidige richtlijnen van een BBO voor industriële locaties.

De in voorliggend BSP uitgewerkte saneringsaanpak heeft als doel om binnen de zone nieuwe WZI

1. Het eerder aangetoonde ecotoxicologische risico en het verspreidingsrisico voor de grondwaterverontreiniging met PFAS en TFA extra aan te pakken
2. Het actueel en potentieel humaan-toxicologisch risico en verspreidingsrisico via verwaaiing aan te pakken dat aangetoond is in recent onderzoek in het kader van de actualisatie van het BBO voor de site en omgeving.

Naast deze 2 doelstellingen is ook nagegaan of maximaal kan ingezet worden op PFAS massaverwijdering.

De uit te voeren saneringsvariant voor de zone waar de nieuwe waterzuivering zal gebouwd worden bestaat uit een ontgraving tot 2 meter onder het maaiveld (m-mv) voor de ganse zone. Het doel van de ontgraving is het maximaal verwijderen van vuilvracht, om verdere uitloging naar het grondwater te voorkomen. Ontgraven tot 2,0 m-mv resulteert in het verwijderen van circa 85% van de aanwezige PFAS-vuilvracht boven de polderklei binnen de zone waar de nieuwe WZI zal komen. De ontgraven gronden die gestort kunnen worden, zullen rechtstreeks afgevoerd worden naar de erkende klasse I stortplaats (115.643 ton). De gronden die verbrand moeten worden (14.877 ton), zullen eerst naar de tijdelijke opslagplaats (TOP) gebracht worden waarna het verder getransporteerd wordt naar de verbrandingsoven, rekening houdend met de beperkte capaciteit van deze oven.

Voordat de ontgraving van start kan gaan dient het terrein vrijgemaakt te worden van verhardingen, bomen en struiken. Een bos, gelegen in het midden van de te saneren zone dient gekapt te worden evenals enkele bomen ter hoogte van de TOP. Aan het BSP is een boscompensatievoorstel toegevoegd om het gekapte bos te compenseren.

Om de graafwerken tot 2 m-mv uit te kunnen voeren dient het grondwater verlaagd te worden door middel van een tijdelijke bemaling. De ontgravingsput is opgedeeld in 4 zones. Deze 4 zones zijn zo bepaald opdat het maximale debiet van de bemaling de beschikbare capaciteit van de huidige bedrijfsafvalwaterzuiveringsinstallatie van 3M niet overschrijdt. Elke zone wordt achtereenvolgens bemaald en ontgraven. De totale duurtijd voor de sanering is ingeschat tussen de 20 en 30 weken. Het onttrokken water dient gezuiverd te worden. In eerste instantie is er een voorbehandeling die bestaat uit 2 stappen, een eerste stap voor flocculatie in een buffertank, en een tweede stap voor passage door een waterzijdige actiefkoolfilter. Na deze voorbehandeling wordt het water naar de bedrijfseigen waterzuivering gebracht waarna het geloosd wordt op de Schelde.

De analyseresultaten van zowel bodem als grondwater wijzen uit dat er zeer hoge concentraties PFAS worden aangetroffen. Een belangrijke bezorgdheid is het voorkomen van uitstroom van deze verontreiniging naar de omringende omgeving, en vooral naar het ernaast gelegen beschermd natuurgebied Blokkersdijk. 

Het saneringsproject vermeldt als uitgangspunt dat de grondwaterbemalingen voor een verticale flux zorgen van de tweede aquifer (watervoerende laag) naar de eerste, zodat de verontreiniging wordt aangezogen, en via een voorzuivering naar de huidige waterzuivering van 3M wordt afgevoerd.

In opdracht van 3M en in overleg met OVAM11 is bij OVAM op 1 juli 2022 een Memo ingediend opgemaakt door ERM waarin een maatregel wordt toegelicht om de instroom van met PFAS en TFA-verontreinigd grondwater vanuit het 'zuidelijke terreingedeelte' van de 3M-site te Zwijndrecht (site) naar de Palingbeek te beheersen. Deze memo bevat het conceptueel ontwerp voor en de redenering achter een hydraulische barrière als voorgestelde maatregel en dit in de vorm van een kleine wijziging op het reeds goedgekeurde 1ste gefaseerde bodemsaneringsproject12 (BSP) uit 2008.

Op basis van de op dit moment beschikbare informatie is in de memo besloten dat de Palingbeek de voornaamste receptor is van met PFAS en TFA-verontreinigd grondwater dat vanuit het zuidelijk terreingedeelte van 3M in zuidoostelijke richting stroomt. De PFAS-vuilvracht die in de Palingbeek terecht komt, bereikt uiteindelijk ook de Schelde.

Deze barrière wordt in de loop van 2023 verder uitgebreid. 

Voor de projectlocatie, de zone voor aanbouw van de nieuwe WZI met bestemming industrie, zijn er 4 varianten opgesteld en geëvalueerd. Het vertrekpunt van iedere variant is de aanleg van de nieuwe WZI binnen deze zone.

Variant A: Omkeer van de verticale grondwaterflux door verharding maaiveld + leeflaagsanering tot 80 cm-mv

Variant B: Omkeer van de verticale grondwaterflux door verharding maaiveld + Ontgraving tot 2,0 m-mv met bemaling

Variant C: Omkeer van de verticale grondwaterflux door verharding maaiveld + Ontgraving tot 2,5 m-mv met bemaling

Variant D: Omkeer van de verticale grondwaterflux door verharding maaiveld + Ontgraving tot Polderklei (4,5 m-mv) met behulp van een tijdelijke damwand en bemaling

Naast de ontgravingen omvat iedere variant ook het installeren van nieuwe extractiefilters of horizontale drains voor grondwateronttrekking in de eerste aquifer binnen de zone nieuwe WZI, als vervanging voor de drie aanwezige pompputten binnen de zone, die deel uitmaken van de lopende sanering uit het BSP van 2008. De installatie van deze putten of drains is opgenomen in voorliggend BSP. Het actief onttrekken en zuiveren van het grondwater blijft vergund binnen het huidig lopende saneringsproject.

Uit de hoger beschreven saneringsalternatieven, de geraamde kosten, locatie-specifieke condities, de veldgegevens, de saneringsdoelstellingen en rekening houdend met bovenstaande technische, logistieke en economische argumenten, blijkt dus dat saneringsvariant A de best beschikbare techniek is tegen een redelijke kost voor het saneren van de gemengd overwegend historische verontreiniging met PFAS en TFA in het vaste deel van de aarde en het grondwater ter hoogte van de zone nieuwe WZI.

Door de aanleg van de nieuwe WZI is de aanwezige vuilvracht tijdelijk toegankelijk voor verwijdering. Na de aanleg van de WZI doet deze opportuniteit zich niet langer voor. 3M kiest ervoor een engagement aan te gaan naar optimale verwijdering van de PFAS-vuilvracht binnen deze zone, en wil daarom van deze opportuniteit gebruik maken om een meer doorgedreven saneringsvariant uit te voeren. Rekening houdend met de doelstelling uit het BSP van 2008, met name zoveel als technisch/financieel mogelijk massa te verwijderen, is daarom saneringsvariant B, die het tweede best scoort en waarbij 85 % van de aanwezige vuilvracht wordt verwijderd, weerhouden voor de zone nieuwe WZI. Kosten inclusief 10% onvoorziene kosten, inclusief 21% BTW: € 27.559.000.

Openbaar onderzoek: 

Vermits het saneringsproject ingedeelde inrichtingen omvat, diende een openbaar onderzoek van 30 dagen te worden gehouden. Dat gebeurde van 6 januari 2023 tot en met 4 februari 2023. Er werd één bezwaar ingediend door de beheerder van het natuurgebied Blokkersdijk (toegevoegd als bijlage).

Het bezwaar omvat in hoofdzaak bemerkingen/bezwaren rond volgende items:

• Brongerichte aanpak bij sanering; 
• Nodige bescherming van de Europees beschermde natuur bij de sanering;
• Strenge normering voor bodem en grondwater;
• Naleving van engagementen van het Saneringsverbond;
• Natuurzorg bij sanering;
• Correcte bodemmaatregelen;
• Reiniging van bodem;
• Verwerking van vervuilde gronden;
• Het combineren van grondwater en bodemsanering;
• Hergebruik van bemalingswater;
• Multifunctioneel gebruik van de WZI;
• Compensatie van gekapte bomen;
• Aandacht voor beschermde diersoorten;
• Maatregelen rond hercontaminatie.

Alhoewel de gemeente de ingediende bezwaren niet te gronde dient te beoordelen, kunnen volgende overwegingen worden gemaakt:

• Dit gefaseerd bodemsaneringsproject heeft voornamelijk tot doel de bouw van de nieuwe waterzuiveringsinstallatie mogelijk te maken, en moet vermijden dat er nadien nog bodemverontreiniging onder de nieuwe installatie zal voorkomen. Vandaar dat voor variant B geopteerd werd, waarbij het overgrote deel van de bodemverontreiniging door de ontgraving wordt verwijderd. De bemalingen tijdens, en na de sanering moeten voorkomen dat er hercontaminatie van de gesaneerde zone zou optreden. De vraag van NPW om een fysiek waterkerend scherm te plaatsen om horizontale verspreiding te voorkomen, kan evenwel in dit advies worden overgenomen.
• Er moet worden aangetoond dat er geen negatieve invloed van de bodemsanering en de tijdelijke en permanente bemalingen is ten aanzien van de omliggende natuurgebieden. Dit wordt evenwel geconcludeerd in de project-mer screeningsnota, alsook de passende beoordeling/verscherpte natuurtoets.
• De zone die zal worden gesaneerd, wordt nà aanvulling volledig verhard ten behoeve van de aanleg van de nieuwe WZI. Inzaaien van de gesaneerde zone is voor de beperkte duur van de sanering bijgevolg niet zinvol.
• Er werd een stofmitigatieplan opgemaakt en aan het dossier toegevoegd om stofverspreiding tegen te gaan, zowel voor de werknemers, als voor de omringende terreinen.
• De te saneren bodem en grondwater bevatten erg hoge tot extreem hoge pfas-concentraties, en dienen onder de strengste voorwaarden te worden gereinigd of te worden gestort (zoutcel), zodat verdere verspreiding via lucht of uitloging onmogelijk is. Vermits de terreinen van 3M Belgium zelf, en de omliggende terreinen eveneens zwaar beladen zijn met PFAS, moet onderzocht worden of reiniging en/of nuttige toepassing op het terrein zelf mogelijk is.
• Alle maatregelen moeten genomen worden om hercontaminatie van de gesaneerde bodem te vermijden. Indien nodig dient een permanente en volledige verticale waterkering voorzien te worden.
• De saneringsplichtige dient te onderzoeken of de voorgestelde boscompensatie, waarin nu geopteerd wordt voor de bosbehoudsbijdrage, kan worden ingekanteld in een uit te werken aankoop- en bebossingsproject op kosten en initiatief van 3M Belgium.
• Het agentschap Natuur en Bos dient een voorafgaandelijk gunstig advies te verlenen over zowel het boscompensatievoorstel, als de verscherpte natuurtoets en passende beoordeling.

De dienst Leefomgeving stelt voor om een gunstig advies te verlenen, mits volgende voorwaarden worden opgelegd in het conformiteitsbesluit:

• De saneringsplichtige dient alle maatregelen te nemen om hercontaminatie van de gesaneerde zone te vermijden (inclusief een permanent waterkerend scherm).
• Er dient voorafgaand aan de sanering onderzocht te worden of reiniging en/of nuttige toepassing nadien van verontreinigde gronden op de terreinen van 3M Belgium zelf kan gebeuren. 
• De te saneren bodem dient onder de strengste voorwaarden te worden gereinigd of te worden gestort (zoutcel), zodat verdere verspreiding via lucht of uitloging onmogelijk is.
• De saneringsplichtige dient te onderzoeken of de voorgestelde boscompensatie, waarin nu geopteerd wordt voor de bosbehoudsbijdrage, kan worden ingekanteld in een uit te werken aankoop- en bebossingsproject op Zwijndrechts grondgebied op kosten en initiatief van 3M Belgium.
• Het agentschap Natuur en Bos dient een voorafgaandelijk gunstig advies te verlenen over zowel het boscompensatievoorstel, als de verscherpte natuurtoets en passende beoordeling.

Decreet van 27 oktober 2006 betreffende de bodemsanering en de bodembescherming

Besluit van de Vlaamse Regering van 14 december 2007 houdende vaststelling van het Vlaams reglement betreffende de bodemsanering en de bodembescherming