2024_CBS_01107 - Verzoekschrift om dringende maatregelen tegen de PFAS-verontreiniging bij de gemeenteraad: voorstel tot antwoord en doorverwijzing naar de gemeenteraad.

Dhr. Penen diende op woensdag 26 juni 2024 een verzoekschrift in voor de gemeenteraadszitting van 27 juni 2024. Vermits dergelijke verzoekschriften tijdig moeten worden ingediend om op de gemeenteraad te worden behandeld, werd de kennisgeving ervan op de gemeenteraadszitting van augustus 2024 gedaan. De gemeenteraad verwees het verzoekschrift naar het college van burgemeester en schepen om een voorstel van antwoord te formuleren.

Het verzoekschrift van dhr. Penen heeft volgende inhoud (citaat):

Geachte leden van de gemeenteraad,

Ik richt mij tot u als bezorgde en getroffen inwoner van Zwijndrecht met betrekking tot de ernstige PFAS-verontreiniging in onze gemeente. De schadelijke concentraties van PFAS in bodem, water, lucht en bloedserum hebben een verwoestende impact op de gezondheid en het welzijn van onze gemeenschap. Ondanks de beschikbare gegevens en bewijzen over de ernst van deze situatie, blijft het uitblijven van gepaste lokale maatregelen zorgwekkend.

De huidige situatie maakt het bijzonder schadelijk voor kinderen om op te groeien op meer dan 5000 percelen/tuinen in Zwijndrecht. De blootstelling aan giftige concentraties PFAS heeft ernstige gezondheidsgevolgen, en het gebrek aan effectieve verwijderingsmethoden benadrukt de urgentie van preventieve maatregelen. De huidige verontreiniging vereist dan ook strengere en integrale grenzen om ons leefmilieu en gemeente weer leefbaar te maken.

De gemeente Zwijndrecht heeft via haar bevoegdheid een cruciale rol in het herstellen van de leefbaarheid van onze gemeente, zowel voor de huidige als toekomstige generaties. Het is van het grootste belang dat de gemeente proactief optreedt om de verschillende bronnen van PFAS-verspreiding, zoals industrie, stortplaatsen, landbouw, grondwerken en infrastructuurwerken, aan te pakken. Dit vereist moedige en soms harde beslissingen van milieuambtenaren en het schepencollege, die hiermee een grote verantwoordelijkheid dragen om de getroffen inwoners en ons leefmilieu maximaal te beschermen.

Zwijndrecht staat bekend als een sociale en zorgzame gemeente met aandacht en ondersteuning voor iedereen. Toch slagen we er momenteel niet in om deze basisbehoefte aan schone lucht, water en grond gepast aan te pakken. Daarom doen wij een dringend beroep op de gemeenteraad om de volgende maatregelen te overwegen en te implementeren:

1. Strenge Lozingsnormen: Voer strikte normen in voor de lozing van PFAS door industrieën en andere bronnen.
2. Verplichte Begroeiing: Implementeer verplichte begroeiing op verontreinigde terreinen om verwaaiing van PFAS te voorkomen.
3. Informatie en Documentatie: Zorg voor actieve en uitgebreide informatievoorziening over de impact van PFAS en de komende saneringsprojecten.
4. Creëren van Draagvlak: Betrek de gemeenschap bij de uitvoering van saneringsplannen en benadruk de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de leefbaarheid van Zwijndrecht.
5. Lokale Infomomenten: Organiseer lokale bijeenkomsten om bewoners samen te brengen, hen te informeren over de gezondheidsrisico’s en hen te begeleiden bij het omgaan met deze verontreiniging.
6. Medische Informatie: Geef nauwkeurige en toegankelijke medische informatie over de schadelijkheid van PFAS.
7. Gemeenschapssteun: Faciliteer ontmoetingen waar inwoners hun zorgen en ervaringen kunnen delen en elkaar kunnen ondersteunen.

Deze maatregelen zijn noodzakelijk om de gezondheid van onze inwoners te beschermen en de leefbaarheid van Zwijndrecht te herstellen. Het beleid en handelen moet meer lokaal en betrokken zijn, met echt contact met alle lagen van de bevolking. Duidelijke en laagdrempelige informatie en begeleiding zijn essentieel in deze crisis.

Ik ben bereid om meer informatie te verstrekken over de huidige tekortkomingen en mogelijke initiatieven vanuit de gemeente Zwijndrecht of het Saneringsverbond om werk te maken van een integrale en sociale aanpak. 

Uw medewerking en urgentie in deze kwestie zijn noodzakelijk en worden zeer op prijs gesteld.

Met vriendelijke groet,

Toon Penen
Alfred Oststraat 13
2070 Zwijndrecht

Bespreking van het verzoekschrift en voorstel van antwoord:

Voor wat betreft de algemene bemerkingen van de klacht:

• De klager beweert dat gepaste lokale maatregelen uitblijven. Echter:
  • De gemeente zet binnen haar bevoegdheden alle beschikbare middelen in om de effecten van de pfas-verontreiniging zo minimaal mogelijk te krijgen en te houden: ze neemt in verschillende overlegorganen het voortouw om het pakket maatregelen zo ruim mogelijk te krijgen. Daarnaast waakt de gemeente over de belangen van haar inwoners via advisering van de verschillende bodemdossiers (waar zij wettelijk niet toe verplicht is). 
  • De no regret-maatregelen die door de Vlaamse overheid uitgevaardigd zijn, weliswaar met hun beperkingen, een concreet middel om blootstelling en bijgevolg ook gezondheidseffecten tot een verwaarloosbaar niveau te kunnen krijgen. De gemeente herneemt deze maatregelen in haar eigen communicatie om de bewoners blijvend te motiveren om ze na te leven.
  • Alle betrokken overheden (Ovam, VMM, Dep. Omgevingsinspectie) hebben gerichte maatregelen genomen in de regio om blootstelling te minimaliseren. Voorbeelden hiervan zijn de ondersteuning met een uitgebreid luchtmeetnet rond het bedrijf en in de omgeving, gerichte maatregelen ten aanzien van de veroorzakers, en de hoge druk die door de Ovam aan 3M Belgium wordt opgelegd voor het uitwerken van bodemonderzoeken en saneringsprojecten.
  • De gemeente speelt een prominente rol in het definiëren en uitvoeren van herstelmaatregelen door middel van haar actieplan Recht op Zwijndrecht, met input van de Zwijndrechtse burgers.

De klager verzoekt de gemeenteraad om de volgende maatregelen te overwegen:

• Strenge lozingsnormen: Het is niet de bevoegdheid van de gemeenteraad om een normenkader toe te passen in haar vergunningenbeleid; dat is de bevoegdheid van het schepencollege. Het college stelt in haar adviezen en beslissingen steeds de strengst mogelijke normen voor om verspreiding van pfas via bodem, lucht of grondwater tegen te gaan. Hiermee streeft zij er tevens naar om in lijn met andere adviesinstanties, zoals de VMM, te beslissen. De VMM legt ook steeds de strengst haalbare wettelijke normen op in haar adviezen, die steevast gevolgd worden door het schepencollege.

• Verplichte begroeiing: De Vlaamse overheid heeft zowel aan 3M Belgium als aan Lantis opgelegd om terreinen vanwaar mogelijk verwaaiing kan gebeuren, ofwel te besproeien, af te dekken of te beplanten. Lantis heeft intussen alle verontreinigde gronden binnen de Zwijndrechtse werfzones verwijderd. Deze ingrepen resulteerden sinds medio 2023 in een stabiele en lage achtergrondconcentratie pfas in omgevingslucht in de verontreinigde zone. Voor wat de andere -- doorgaans minder ernstig -- verontreinigde terreinen betreft, is dit een zeer moeilijke (en nog moeilijker te handhaven) maatregel, gelet op de vele eigenaars en gebruiken van percelen, en de afwezigheid van een ondergrens (geen enkele bodem is PFOS-vrij). Op vraag van Departement Zorg zal 3M in het kader van bodemsaneringsproject zone 1b en 2 dieper moeten ingaan op stofverspreiding en stofbeheersmaatregelen. Overigens heeft de gemeente aan VMM reeds eerder een standpunt gevraagd met betrekking tot de bewerking van landbouwpercelen in zone 1a en 1b. De VMM heeft tot nog toe hierover geen standpunt ingenomen.

• Informatie en documentatie: De gemeente verzorgt binnen haar mogelijkheden en bevoegdheden de informatiedoorstroming van het pfas-dossier via haar gebruikelijke kanalen (website, Infomagazine, digitale nieuwsbrief, berichten op sociale media). Daarnaast zorgde zowel de Ovam als de Vlaamse overheid voor informatiepagina ’s op internet, specifiek over de pfas-problematiek in Zwijndrecht alsook de algemene aanpak op Vlaams niveau. Zelfs 3M Belgium heeft een dedicated pagina over haar pfas-dossier. Belangrijke mijlpalen worden daarbovenop gecommuniceerd via flyers of brieven die in de betrokken zones verspreid worden. Niettegenstaande al deze communicatie-inspanningen, moeten we toch vaststellen dat de respons van de bewoners relatief beperkt blijft. Het overgrote deel van de reacties is positief voor wat betreft de aanpak van de communicatie van de gemeente (en de andere overheden, voor zover de burger inzicht heeft in de werking van de verschillende bestuursniveaus). Er is op initiatief van en met ondersteuning van de gemeente een ombudsdienst opgericht die alle vragen omtrent de op handen zijnde sanering probeert te beantwoorden en te kanaliseren. De gemeente heeft een cruciale rol gespeeld in de totstandkoming van het Saneringsverbond, waarbij een aantal overheden en burgerinitiatieven en middenveldorganisaties afspraken hebben gemaakt om elkaar te consulteren, en om een platform op te richten om structureel overleg te plegen (het Beheercomité). Het hele pfas-dossier is enorm complex en meerlagig. Het is een uitdaging te zoeken naar een evenwicht in de communicatie, waarbij duidelijkheid primeert. Op de gemeentelijke digitale infoborden op openbaar domein wordt uitdrukkelijk verwezen naar de website van PFAS Vlaanderen. Wie deze website bezoekt, vindt zeer veel informatie over PFAS-hotspots waaronder Zwijndrecht, de problematiek, de te volgen maatregelen, de lopende onderzoeken en projecten, de werkzaamheden van het Saneringsverbond, enz. Hoewel de gemeente via haar eigen kanalen communiceert wanneer er nieuws of wijzigingen zijn, heeft het bestuur er van meet af aan, en in overleg met de Vlaamse PFAS-coördinator, bewust voor gekozen niet nodeloos parallel aan PFAS Vlaanderen te communiceren, om twee redenen. Ten eerste: hoe meer informatie er op het web staat, hoe groter de kans dat er niet-actuele informatie blijft circuleren. Ten tweede dient vermeden te worden dat de burger het bos niet meer door de bomen ziet. De gemeente heeft tevens het Actieplan Recht op Zwijndrecht opgestart, dat een opwaardering en herstel van de aangetaste delen van de gemeente beoogt. De informatie hierover heeft zij ontsloten via de gemeentelijke website. Er dient te worden vermeld dat de structuur van de website het traceren van informatie niet altijd makkelijk maakt.

• Creëren van draagvlak: Elk saneringsplan wordt via een openbaar onderzoek aan de bevolking voorgelegd. Hierbij worden eigenaars en gebruikers binnen de saneringszone individueel aangeschreven met alle info en de inzagemogelijkheden, en ook met duidelijke verwijzing naar hun mogelijkheden om een opmerking of bezwaar in te dienen. Daarnaast worden deze dossiers via de gemeentelijke website en via aanplakking ter plaatse bekendgemaakt. Bij deze terinzagelegging worden de wettelijke voorschriften rigoureus gevolgd. Daarbovenop communiceert de gemeente dergelijke dossiers via de hierboven vermelde communicatiekanalen. In haar adviezen plaatst de gemeente het algemeen belang en het welzijn van haar bewoners steeds op de eerste plaats, eist zij dat bedrijven op termijn naar een nullozing gaan, en dat alle verontreiniging wordt aangepakt en/of gecompenseerd.

• Lokale infomomenten: De gemeente heeft in de drie jaren dat dit dossier op de voorgrond kwam, verscheidene infomomenten ofwel zelf georganiseerd, ofwel gefaciliteerd voor andere overheden en instanties. Daarnaast is de gemeente steevast aanwezig op de infomomenten van 3M Belgium. Het informeren over de gezondheidsrisico ’s is een wettelijke taak voor het Agentschap Zorg, die op deze nood inspeelt door het ter beschikking stellen van lokale preventiemedewerkers die zeer laagdrempelig kunnen worden geraadpleegd. 

• Medische informatie: Zoals hierboven vermeld is de gemeente niet de overheid die dient te communiceren over de gezondheidsaspecten van de pfas-verontreiniging, maar wel het Agentschap Zorg.

• Gemeenschapssteun: Bewoners en gemeentelijke verenigingen kunnen makkelijk en gratis gebruik maken van de gemeentelijke infrastructuur om overlegmomenten te houden. De dienst Leefomgeving hecht er veel belang aan om de vragen van burgers persoonlijk en uitvoerig te beantwoorden, en hen ingeval de gemeente zelf niet over de correcte info beschikt, door te verwijzen naar de juiste instantie. Daarnaast zijn ook de collegeleden makkelijk en laagdrempelig aanspreekbaar over dit dossier. De eis van de klager omtrent de structurele ondersteuning en informatiedeling kan evenwel worden ondersteund. Vooral in het kader van de gemeentefusie is het belangrijk erover te waken dat dit dossier de aandacht krijgt die het verdient. Vandaar dat de administratie het behoud en de versterking van de werking rond pfas in haar memorandum heeft benadrukt. De organisatie van ontmoetingsmomenten (zoals er overigens in het verleden wel degelijk hebben plaats gevonden) is een waardevolle suggestie, zeker op clusterniveau, eens de bodemsaneringen vorm krijgen. De nakende fusie en de bijkomende werkdruk voor de administratie is helaas een beperkende factor om dergelijke events te organiseren. Dit voorstel wordt meegenomen.

Het gemeenbestuur waardeert de blijvende interesse en aandacht van de vraagsteller, en blijft graag in gesprek voor suggesties met betrekking tot participatie en het creëren van draagvlak.

Aan het college wordt gevraagd om de voorgestelde bespreking ter goedkeuring voor te leggen aan de gemeenteraad.